Josef Willeit
Dr. univ. med.
Facharzt für
Kieferorthopädie
Facharzt für
Zahn-, Mund- und
Kieferheilkunde
Specialista in
ortognatondonzia
Medico chirurgo
specialista in odonto-
iatria e stomatologia
Spezialist de
ortodonzia
Spezialist de chirurgia
di dënz, patologies dla
bocia y odontoiatria
Str. Roma 3
I-39031 Bornech
T 0474 555 409
info [at] willeit.com
Degun müs n’é le medemo co n ater, porchël n’é gnanca degun gramorin y degöna posiziun di dënz valis. Vigni paziënt é n caje a pert che ciafa n [tratamënt] individual. Scebëgn che les situaziuns individuales é desvalies, pón descrí i spostamënc dl gramorin y di dënz y mudé jö completamënter la sort de tratamënt aladô di bojëgns. I un ince arjigné ca por Os na lista dles sorts de spostamënt che vëgn dant plü gonot.
Sce le gramorin dessura y chël dessot se sposta danfora te na manira iregolara, o sce i dënz dancá dala pert dessura stá danfora, vëgnel a s’al dé na gran lerch öta danter i dënz dancá dl gramorin dessura y chi dl gramorin dessot. A pert le problem da morde indortöra cun chësta sort de spostamënt, á i paziënc gonot ince problems da tigní i slefs stlüc zënza se sforzé.
Chësc pó porté a n gröm de problems: an tira sovënz ma plü le fle cun la bocia y an pó porchël ciafé problems de respiraziun. I sintoms pó ester le runcedé da dormí y/o la fadia da trá le fle, cis sce le gramorin dessot é massa inite y sce le gramorin dessura ne s’á nia svilupé assá dl lerch. Implü pón ciafé problems da baié (p.ej. la lënga moza) y/o ciafé n bur aspet. Sc’al vëgn a s’al dé chisc problems, pól ester ch’al sides debojëgn da fá bele adora n tratamënt ortopedich dl gramorin. Te na pröma fasa dessel daidé da ester bugn de stlü i slefs zënza problems y da morde damí. Cun le tratamënt vëgnel implü ince eliminé i problems da trá le fle.
Aper le tratamënt dl gramorin pól ince ester ch’al sides debojëgn de n tratamënt logopedich (sc’an se stënta da baié y da dlotí) o ince de n dotur dl col, dl nes y dles orëdles (sc’an ciafa massa püch fle tres le nes o sc’an runcedëia da dormí).
Canche i dënz ne crësc nia daldöt fora dla jonjia (magari ési bele storc sön le gramorin) o n’é nia bel en linia cun i atri (sc’al é p.ej. [massa pücia lerch]), vëgnel baié de dënz spostá. Chisc dënz ne pó nia gní adorá o nia gní adorá sciöch’al alda da morde y ciaugné, y gaujëia gonot ince problems, sc’ai drüca p.ej. söla raisc dl dënt dlungia.
Por evité problems vëgn i dënz spostá tla maiú pert di caji curá, „sburlan“ le dënt sposté te so dër post. An baia te chësc caje de na „colocaziun ortopedica sön le gramorin“ de n dënt sposté. Chësta colocaziun vëgn fata te trëi fases. Tla pröma fasa fissëia l’ortoped dl gramorin n’aparatöra danter i dënz por abiné fora la lerch, olache le dënt sposté alda pordërt. Ora che chësta lerch é gnüda cheriada, vëgn le dënt fat lëde cun n pice intervënt chirurgich, denant che l’ortoped dl gramorin taches ite tl dënt sposté n „bracket“ che dëida da le trá ite te süa dërta posiziun y en linia cun i atri dënz.
Al vëgn dit che la dentadöra é massa datoch canche i dënz n’á nia lerch assá sön le gramorin. Chësc sozed canche le gramorin é massa pice por i dënz o i dënz massa gragn por le gramorin. La conseguënza é che i dënz ne sciafiëia nia da crësce daldöt fora dla jonjia, ch’ai resta daldöt sotite o ch’ai vëgn straoc y é porchël storc.
Aladô dla gravité de chësta strentöra á l’ortoped dl gramorin deplü poscibilités de tratamënt. Insciö él p.ej. la poscibilité – sc’ara fala ma de püch – da destrá o deslarié i gramorins tan che düc i dënz á indô lerch assá. Sce la desfarënzia danter la grandëza dl gramorin y la cuantité di dënz é indere massa grana, mëssel gní trat dënz.
Tl pröm pón se fá demorvëia, ch’an tires dënz sagns, por evité che d’atri dënz stais storc o por i derzé. Porimpó é chësta sort de tratamënt por vigni setimo paziënt la sora che lasces speré te n bun resultat.
La dentadöra massa dalerch é, sc’an ó, le contrar dla dentadöra massa datoch. Te chësc caje é le gramorin massa gran, o – plü gonot – i dënz massa pici o massa datoch por implí fora le gramorin. Tl caje de na dentadöra massa dalerch vëgnel ciaré de fá n tratamënt ortopedich dl gramorin por stlü tan ch’ara vá les loces danter i dënz o les smendrí tan ch’ara vá da les eliminé slarian n pü’ i dënz. I dënz vëgn slariá cun na sort de media artifiziala (composite) dl corú di dënz, tacan pormez scüsces de ceramica (veneers), o cun corones de ceramica o zircon.
Sce i dënz da na pert mord bel adöm, mo chi dancá nia, restel n „büsc“ dant y an n’é nia bugn da morde jö y se stënta da ciaugné. Te n te caje baion de „dentadöra daverta“.
Na dentadöra daverta pó ester ereditara, p.ej. canche i osc dl gramorin dessura y dl gramorin dessot se tira indalater porvia dla forma arlungiada dl müs che zacai pó avëi (dentadöra daverta scheletala). Plü gonot é indere le ciucé massa dî le dëit, la boza o le ciucio de gauja che i dënz stá fora (dentadöra daverta dentala). Cotan plü dainré vëgnel inultima a s’al dé na dentadöra daverta dales perts, che pó gní gaujada da desturbs pro la müda di dënz da na pert.
Na dentadöra daverta scheletala vára ma da eliminé cun gran fadia y tröc cosć, deperpo che na dentadöra daverta dentala é plü saurida da traté, cun aparatöres ortopediches desvalies. Öna na poscibilité é por ejëmpl chëra de mëte sö na spangia fissa. N ortoped dl gramorin adorun ince canche i dënz n’á nia lerch da sbroché sö. Te chël caje mëssel gní deslarié le gramorin o trat dënz.
Tl medemo tëmp mësson ince ti jí do ales gaujes (ciucé le dëit, manira falada da baié o dlotí, trá le fle ma cun la bocia por gauja de problems al col, al nes o ales orëdles) y ciafé na terapia por chëres, cun l’aiüt de n logopedist o de n dotur dl col, dl nes y dles orëdles.
Tl caje normal mëss i dënz dales perts dl gramorin dessura y dl gramorin dessot morde adöm tan bun che i pic y soc di dënz vais adöm sciöche pro na roda da dënz. An baia de na dentadöra incrusc da na pert canch’ai ne le fej nia, chël ó dí canche i dënz ne mord nia adöm sciöch’ai messess, deach’ai é massa inite dala pert dessura o massa infora dala pert dessot. Na dentadöra en testa da na pert, na forma particolara dla dentadöra incrusc, án canche i pic di dënz da na pert mord adöm.
Aper la dentadöra incrusc y en testa da na pert, esistel ince chëra dant, canche i dënz dancá ne mord nia adöm indortöra. Pro i dënz dancá é la morta coreta, canche le spiz di dënz dessot vá adöm cun la pert daite de chi dessura.
Sce i spic vá adöm, spo án na dentadöra en testa frontala; sce i dënz da tai dessot vá adöm defora dai dënz dessura, spo baiun de na dentadöra incrusc frontala (canche zacai é ciasc).
Na dentadöra incrusc desson curé pornanch’an s’intënn ch’ara é, independentemënter dal’eté dl paziënt, ince sc’ara vëgn „ma“ dant pro i dënz da lat. Da „crësce fora“ ne sciafiëia na dentadöra incrusc nia da sora y ma tres n tratamënt pón fá a na manira che i gramorins crësces inant indortöra. La buna notizia é: le tratamënt de na dentadöra incrusc se röia feter dagnora bele do da sis cina nü mëisc.
I dënz y i gramorins pó se svilupé te na manira assimetrica. Les gaujes é sostanzialmënter de döes sorts: chëres scheletales y chëres che depënn dai dënz.
Ara se trata de n’assimetria scheletala canche le gramorin dessura y chël dessot ne se svilupëia nia te na manira uniforma. Chësc ne porta nia ma a na morta da defet, mo deformëia gonot ince le müs. Sce les assimetries scheletales é dër azentuades, ne vára nia da les medié ma cun n tratamënt ortopedich dl gramorin. Te de te caji sarál ince debojëgn de n intervënt chirurgich al gramorin. Sce l’assimetria é indere gaujada dai dënz, spo pón la sistemé cun n tratamënt ortopedich al gramorin. Assimetries dentales vëgn a s’al dé canche i dënz fala bele dala nasciüda insö por gaujes genetiches, ci che ti sozed plü o manco a cater porsones sön cënt. Implü póres ince se svilupé canch’al vëgn trat dënz y i dënz dlungia se sposta tles loces che é restades.
Le fin dl ortoped dl gramorin é chël de mëte apost la simetria, ch’al sides le medemo numer de dënz dala pert dërta y da chëra ciampa. Cun n tratamënt ortopedich dl gramorin vára da deslarié na locia tan ch’an pó mëte ite n implantat y rové indô a na simetria. O ch’al vëgn ince trat fora n dënt dal’atra pert. Te chësc caje vëgn spo les loces slütes cun n tratamënt ortopedich da trames les perts.
Tres deplü porsones baudia ch’ares á desturbs ales lisöres di gramorins. Le problem é che les gaujes pó ester n gröm. Al pó ester che i muscui sides por ejëmpl gnüs suraciariá dal stres; roté i dënz o zané pó ince ester na gauja, lapró ciamó le morde les aundles, na posiziun falada da dormí, mudaziuns ormonales o val’ sort de inflamaziun. Y tla finada pó ince n spostamënt di dënz o di gramorins, sciöche p.ej. na dentadöra incrusc, porté a de te desturbs. Al é porchël bindebó ri da abiné fora la gauja (o datrai ince les gaujes).
Deache i desturbs ales lisöres di gramorins pó avëi gaujes che depënn da deplü faturs, ne vára nia da dí sigü danfora sc’ara vá da tó le me tres n tratamënt ortopedich dl gramorin. Porimpó pó n tratamënt ortopedich al gramorin te tröc caji tó demez i mai o almanco i alisiré, bele ma cun chël che i dënz vëgn metüs tla dërta posiziun, sconan insciö les lisöres dl gramorin che taca adöm cun i dënz. Sovënz vëgn i desturbs ales lisöres di gramorins dant te certes periodes, tres danü. Al dá tl edl ch’ai vëgn peso sot a stres, deperpo ch’ai vá zoruch – daldöt zënza tratamënt – tratan les vacanzes. Porchël ne ciaron aldedaincö nia plü, sciöch’al gnô fat dandaia, de mëte apost le gramorin cun coreziuns chirurgiches y al é ince passé i tëmps dl tratamënt cun scines che dô relassé i muscui tratan la nöt. Ciodí? Al é dër scëmpl: les prospetives de suzes ê sot al 50 porcënt.
Sc’an ne ciafa nia fora la gauja avisa di desturbs ai gramorins spo joel n consëi dër scëmpl y che n’é dessigü nia le plü stlet: aspeté! Te tröc caji passa i desturbs da susc.